e-LIR / Lexicon Assistenza e-LIR Contact Publicaziun Sponsurs	Lexicon Istoric Retic (LIR) Lemma Rumantsch Deutsch Italiano Chavazzin   A  B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  Furter, Otto Fusiuns da vischnancas  Furtga Ils cumins sco purtaders da la suveranitad statala en il temp medieval tardiv han  procurà per atgnas furtgas. L'urden processual dal temp avant il 1851 preveseva trais lieus da processiun: il lieu da dretgira, il lieu da cussegliaziun e - sco ultima staziun - il lieu d'execuziun nua che la paina da mort vegniva exequida. Quest ultim lieu da processiun vegniva numnà il lieu da la furtga u simplamain la furtga. Las execuziuns publicas succedevan en general per intimidar la glieud. Furtgas vegnivan savens installadas sin plazzas publicas (p.ex. plazzas da martgà), o.t. en il cas d'execuziuns spectacularas. Cun la construcziun da furtgas da crap a partir dal 13./14. tsch. èn quellas alura daventadas per gronda part lieus fixs. Per esser bain vesaivlas dalunsch vegnivan ellas tschentadas sin collinas u sin spundas sur vias publicas. La plazza, circumdada d'in mir, era solitamain equipada cun la furtga, ina roda ed in pal per las differentas acziuns d'execuziun. Tenor la tradiziun locala exequia il medem boier (maister da giustia) tut las painas da mort (furtga, spada, tgierl, stgandler, euv.) en in u plirs lieus d'execuziun. Najentà vegniva en auas currentas. Ina part da l'execuziun ritualisada era il viadi dals sentenziads dal lieu dal verdict a la furtga a pe u sin chars, accumpagnads d'in spiritual, dals derschaders e mussaders da dretg e dals uschen. gaumers (guardians), cun ils giurads ed il pievel che assistiva al spectacul. Ils executads restavan pendids per demonstraziun plirs dis a la furtga e vegnivan surlaschads als corvs. Las restanzas (ossa, tschendra e.a.) vegnivan sutterradas dal boier en vischinanza da la furtga. Las furtgas sco lieus da dischonur servivan era sco deposits da capiergnas. Suenter l'aboliziun da la paina da mort en il 19. tsch. èn las furtgas vegnidas eliminadas, autras èn scrudadas. Oz regordan solitamain mo pli ils nums locals (Fuorcha/Müstair, Crest la Fuortga/Vuorz, Mot da la Fuortga/Beiva) a quels lieus d'execuziun.    Litteratura: P. Tuor, Co dertgavan nos babuns sur malfatgs?, en: Ischi, 9/1907, 135-53; DRG 6, 741 s.; HRG 4, 1061. Anne-Marie Dubler  Furter, Otto Fusiuns da vischnancas  © HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada. Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: