e-LIR / Lexicon
Assistenza e-LIR
Contact
Publicaziun
Sponsurs
|
Lexicon Istoric Retic (LIR)
A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z
Tarasp
Vischnanca polit., cirq. Sur Tasna, distr. En, situada a dretga da l'En. Sortida il 1803 dal signuradi medieval. T. n'è betg in vitg serrà, ma cumpiglia las 10 fracziuns sparpagliadas dad Aschera, Avrona, Chants, Chaposch, Florins, Fontana, Sgnè, Sparsels, Vallatscha e Vulpera. 1630 242 abit.; 1835 403; 1850 357; 1900 278; 1950 307; 2000 328. A T. èn vegnids scuverts craps-scalutta ("craps da strias"). I n'existan nagins fastizs d'abitadis avant il 11. tschientaner. En quel tschientaner han ils signurs de T., oriunds da la Lumbardia, laschà eriger il chastè cun il medem num ed urbarisar il terren. L'urbarisaziun intensiva da la regiun cun runcadas, drenaschas da palids e deflussiuns da lajets è succedida en il 12. e 13. tschientaner. Il Lai da T., stagnà gia en il temp curretic, serviva a la pestga e da reservuar en cas d'incendis. Il territori com. da T. è vegnì colonisà ed urbarisà davent da Scuol. Fin a la refurmaziun ha appartegnì il vischinadi era ecclesiasticamain a Scuol. Il 1559 èn ils dus vischinadis sa separads economicamain (dretgs da pasculaziun, utilisaziun da la laina) ed ecclesiasticamain, ed il 1567 ha T. survegnì in'atgna baselgia parochiala. Cuntrari al rest da l'Engiadina è la vischnanca restada fidaivla a la cardientscha catolica. Ina germanisaziun definitiva n'è betg succedida, malgrà l'immigraziun temporara da Tirolais ch'han influenzà considerablamain l'architectura a T. Cun l'integraziun dal signuradi da T. en il chantun Grischun il 1803 è la vischnanca da T. vegnida attribuida al cumin da Sur Tasna ed il 1851 al cirquit cun il medem num.
Las funtaunas d'aua minerala èn vegnidas perscrutadas da Paracelsus gia en il 16. tschientaner. Cun la fundaziun da la Societad Tarasp-Scuol (1860) ha inizià l'epoca dal lieu da cura T.-Vulpera. Il 1863 han ins vendì 27'000 buttiglias aua minerala. Gia il 1843 avev'ins construì a Vulpera in hotel cun access a las funtaunas d'aua da sal, il 1864 han ins avert il Grand Hotel Kurhaus ed il 1876 la bavetta a la riva da l'En. A la sava dal tschientaner èn vegnids erigids a Vulpera en stil floreal ils hotels Waldhaus (ars giu il 1989) e Schweizerhof sco era in bogn, ina halla da tennis, ina plazza da golf, villas ed in'ovra electrica. La rolla impurtanta da piuniers ha giugà la fam. d'hoteliers Pinösch. Las funtaunas da sal da Glauber (natriumsulfat), Luzius ed Emerita, la funtauna d'aua ascha Bonifazius e la funtauna d'aua d'atschal Carola èn daventadas fitg enconuschentas. En ils onns 1912-13 è vegnida construida ina chasa da bogns a T. La realisaziun da la lingia Samedan-Scuol/T. da la VR (1913) e la restauraziun dal chastè han promovì il svilup economic. En ils onns 1930 ha era T.-Vulpera sentì la crisa dal turissem balnear. La vischnanca è sa revegnida pir en ils onns 1970 grazia al sport d'enviern ed a la parahotellaria, dapi il 1990 era sco center da congress. Entant che Vulpera è vegnì renovà ed adattà als basegns dal turissem da sport modern, han las autras fracziuns mantegnì pli u main lur parita originara. Part da la populaziun da lingua rum.: 2000 38,4%/46,7% (ML/Lindic).
Litteratura:
A. Hartmann, Die Entstehung der Mineralquellen T.-Schuls und der andern Bündner Säuerlinge, en: Vierteljahresschrift der naturforschenden Gesellschaft in Zürich, 72/1927, 237-90; J.T. Stecher, T., 1968 (19822); I. Müller, Die Herren von T., 1980.
Paul Eugen Grimm
© HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar
il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda
electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada.
| |
|
Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail:
|
|
Tarasp