e-LIR / Lexicon
Assistenza e-LIR
Contact
Publicaziun
Sponsurs
|
Lexicon Istoric Retic (LIR)
A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z
Alvaschagn
Vischnanca polit., cirq. A., distr. Alvra, situada a la cruschada dals pass dal Güglia e da l'Alvra sin ina terrassa al nordost da l'Alvra. 1154 Alvisinis, 1551 Dalvaschain (emprima versiun romanisada). 1850 156 abit.; 1900 276 (construcziun da la VR); 1950 208; 2000 154. Chats d'iseglias dal temp da bronz sin territori communal. Durant la construcziun da la via dal Meir (1869) han ins scuvert plattas da reliev surdoradas dal temp autmedieval. La derivanza exacta da questas plattas n'è betg cumprovada. A. era prob. ina staziun da duana al cunfin dals dominis dals baruns de Vaz e da l'uvestgieu da Cuira. La vischnanca ha appartegnì ecclesiasticamain a la claustra da mungias da Mistail fin a la secularisaziun da quella il 1154, alura a Casti. Dal 1653-57 han chaputschins erigì ad A. la baselgia barocca da S. Giusep ch'els han pastorà fin il 1922. La baselgia ed ina chasa remartgabla cun sgrafits (Franz Appenzäller, Hans Ardüser jun.), construida il 1580, han resistì a l'incendi dal 1745. Dapi il 1400 posseda A. las alps ad Altein/Tavau. Fin enturn il 1950 predominava l'allevament da muvel. L'arrundaziun dal 1950 ha reducì las 676 parcellas a 113. Il 2008 existivan mo pli quatter bains purils. Las pussaivladads da lavurar en la proxima vischinanza (via dal Meir 1870, VR 1900, OE Niselas 1905, via d'autos 1980) han adina puspè influenzà il dumber d'abitants durant il 19. e 20. tschientaner. Explotaziun da gip tras la Gips-Union AG Turitg (1900-06 e 1926-60). Fin il 1980 sa chattava la vischnanca d'A. a la via da transit, cun la construcziun dal tunnel da sviament è ella vegnida isolada. Sin territori communal, en vischinanza dal passadi dal temp medieval, sa chattan las trais punts da Solas (d'ina autezza dad 80 resp. 90 m), construidas en ils onns 1869, 1902 (viafier) e 1980. A. posseda ina scola dapi il 1845 (engrondiment da la chasa da scola 1890; 1893 21 scolars, 1966 28, 1983 5, perquai consorzi cun Casti fin il 1991). Pe da taglia favuraivel grazia a la furniziun d'aua al lai da fermada Niselas da las OE Turitg (engrondì il 1989). Construcziun d'ina nova chasa da scola cun ina halla polivalenta 1990. Il 2001 han las tschintg vischnancas dal cirquit d'A. abolì la mastralia, tegnida fin alura en roda era ad A. durant 150 onns. Part da la populaziun da lingua rum.: 1880 95%; 1941 77% (LM); 2000 40,3%/51,4% (ML/Lindic).
Archiv:
Acom.
Litteratura:
Kdm GR 2, 266-80; Gem. GR, nr 3, 1983; Gem. GR, 2003, 14.
Gion Peder Thöni
© HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar
il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda
electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada.
| |
|
Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail:
|
|
Alvagni, Bogn d'