Logo und Banner  

Lexicon Istoric Retic (LIR)

Lemma
Chavazzin  

A
 B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z

stampa
lemma precedents AnabaptissemAndeer, Peter Jüst lemma sequent

Andeer
Vischnanca polit., cirq. Schons, distr. Valragn, situada lung la via al Rain Posteriur, cun Balamburtg e dapi il 2009 cun Clugén e Pignia (fusiun). Segunda mesadad 12. tsch. Amede, 1208 Anders. 1803 402 abit.; 1850 591; 1900 499; 1950 631; 1960 988 (construcziun da las OE); 1990 593; 2000 669. A. correspunda evtl. a la Lapidaria romana. Ils chats dal temp da fier e dal temp rom. sco era las fossas protoistoricas a l'entrada da la Puntcrap na conferman betg il vegl postulat d'ina guntgida auta. Il svilup d'A. en la Val Schons, suttamessa ad ina colonisaziun tempriva, è vegnì limità tras il constant privel d'inundaziuns (p.ex. il 1834 ed il 1868). Enturn il 1150 vegn menz. la culegna ad Bargone sco center d'ina curt ad A., ed enturn il 1250 ha infeudà l'uvestgieu da Cuira ils baruns de Vaz cun quella curt. Ils dretgs feudals en il Schons han appartegnì als signurs de Vaz, alura als Werdenbergs ed a partir dal 1456 puspè a l'uvestg da Cuira. Il 1458 è la vallada sa cumprada libra. Ecclesiasticamain appartegneva A. a S. Martin a Ziràn. Ina chaplutta consecrada a s. Steffan, erigida prob. suenter il 700 en la Puntcrap, n'ha betg laschà fastizs. La chaplutta da S. Mitgel, menz. il 1419, ha obtegnì ina curazia il 1480. Refurmaziun enturn il 1530. Il 1601 è A. sa separà ecclesiasticamain da Ziràn. Il schlargiament da la Viamala (1473) e l'avertura da la susta dal port da Schons (1593) han augmentà il traffic sur il Spleia ed il S. Bernardin. Las chasas Pedrun (16. tsch.) e Capol (1599) expriman la bainstanza che quel ha purtà a la val. Fin en il 19. tsch. han ins explotà ed elavurà metal. A. è stà in vischinadi dal cumin da Schons fin il 1851 e furmava cun Pignia, Farera e Calantgil ina dretgira civila. Pussaivladads da gudogn offrivan l'allevament da muvel (emprima assicuranza da muvel en il Grischun 1831), il svilup dal traffic suenter la construcziun da la via da transit (1818-23) ed il bogn da cura (a partir dal 1829). En il 19. tsch. ha A. remplazzà Ziràn sco center da la Val Schons. L'avertura da la lingia dal Gottard (1882) ha manà A., privà dal traffic da transit, en ina greva crisa economica. Trais chavas da granit, la centrala da las OE Rain Posteriur (1962), il bogn termal (reconstruì 1982) ed il turissem da viandar e da cura (1986 540 letgs per esters, 46% da quels en abitaziuns secundaras) offran plazzas da lavur (1990 37% en il 2., 54% en il 3. sectur). Part da la populaziun da lingua rum.: 1860 80% (LM); 2000 9,1%/22,3% (ML/Lindic).


Litteratura:
Kdm GR 5, 182-92; Gem. GR, nr 4, 1981; Gem. GR, 2003; A. Collenberg, Drei Berggemeinden, drei Entwicklungen - Trun, A., Saas i.P. (1850-1950), 2002.

Jürg Simonett

lemma precedents AnabaptissemAndeer, Peter Jüst lemma sequent

pagina precedenta


© HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar
il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda
electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada.





Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: