e-LIR / Lexicon Assistenza e-LIR Contact Publicaziun Sponsurs	Lexicon Istoric Retic (LIR) Lemma Rumantsch Deutsch Italiano Chavazzin   A  B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  Araschga Architectura  Archeologia Scienza dal temp antic, rendida accessibla tras exchavaziuns, q.v.d. tras chats e rechats. L'archeologia na s'occupa oz betg sulettamain da las epocas da l'umanitad anteriuras a la scrittira (preistorgia ed istorgia tempriva), mabain era da chats e rechats dal temp medieval e modern, p.ex. perscrutaziun da chastels, da centers munic., d'areals industrials. L'archeologia è ina scienza giuvna en il Grischun. En il 19. tsch. han ins rimnà en il Grischun sulettamain chats dal temp antic e dal temp preistoric e protoistoric. En quest connex èn vegnids fundads la Societad istoric-antiquara dal Grischun (1870, oz Societad istorica dal Grischun)) ed il Museum retic (1872). Dal 1902 datescha ina da las emprimas exchavaziuns archeologicas sin territori grischun, exequida en la Custorei (areal da la halla da fiera) a Cuira. Il 1903 han Jakob Heierli (1853-1912) e Wilhelm Oechsli (1851-1919) publitgà lur «Urgeschichte Graubündens mit Einschluss der Römerzeit». Tr. il 1930 ed il 1950 ha l'archeologia grischuna fatg in grond progress grazia al selvicultur Walo Burkart che tgirava en uffizi d'onur la collecziun archeologica dal Museum retic. El ha organisà e rendì publicas numerusas exchavaziuns da perscrutaziun. I sa tracta da las exchavaziuns dal champ da fossas a Castaneda sco era d'exchavaziuns d'abitadis a la Muota/Falera, al Petrushügel/Cazas ed a Crestaulta/Surin. Era div. autras persunalitads èn sa rendidas meritaivlas tras exchavaziuns e publicaziuns, en l'emprima fasa da la perscrutaziun archeologica grischuna p.ex. Fritz Jecklin, Hans Conrad (ch'è s'engaschà o.t. per la perscrutaziun archeologica da l'Engiadina: pass dal Güglia e dal Set, Muotta da Clüs/Zernez, e.a.), Walter Sulser (ch'ha procurà per numerusas exchavaziuns da baselgias). Il 1960 ha cumenzà ina nova fasa en l'archeologia grischuna che s'extenda fin il di dad oz. Il Museum retic ha tschernì quel onn Hans Erb sco emprim conservatur en uffizi cumplain ch'è stà responsabel tr.a. per la perscrutaziun archeologica dal terren en il chantun Grischun. Ins pudess numnar quest temp la fasa da las exchavaziuns d'urgenza e da salvament. Il 1967 han las autoritads grischunas instituziunalisà in servetsch archeologic chantunal. Quest uffizi ha l'incumbensa principala da segirar las exchavaziuns archeologicas dal terren periclitadas tras l'activitad intensiva en il sectur da construcziun, q.v.d. da las scuvrir tenor ils criteris scientifics, da las documentar cun dissegns e fotografias e da las publitgar tenor pussaivladad. Christian Zindel è vegnì elegì sco emprim archeolog chantunal dal Grischun. Il Servetsch archeologic dal Grischun ha surveglià numerusas exchavaziuns, p.ex. da las culegnas dal temp neolitic da Tec Nev/Mesocco, Welschdörfli/Cuira e Pian del Remit/Castaneda (agricultura pratitgada cun l'arader), da las culegnas dal temp da bronz da Padnal/Suagnign, Tummihügel/Maladers e dal champ da fossas dal temp da fier da Coop/Mesocco. Fitg impurtantas èn las exchavaziuns en il vicus roman a Cuira ed en la mutatio romana a Riom; ma era las numerusas exchavaziuns da baselgias en il Grischun e las lavurs da perscrutaziun en la citad veglia da Cuira han purtà fin ussa resultats extraordinaris.       Litteratura: ArGR; A.C. Zürcher, Urgeschichtliche Fundstellen Graubündens, 1982; Jber ADG DPG, 1994-. Jürg Rageth  Araschga Architectura  © HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada. Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: