e-LIR / Lexicon Assistenza e-LIR Contact Publicaziun Sponsurs	Lexicon Istoric Retic (LIR) Lemma Rumantsch Deutsch Italiano Chavazzin   A  B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  Assicuranza da muvel Associaziun da mastergnants  Assicuranza per vegls e survivents (AVS) Fin a la creaziun da l'AVS era la prevenziun per la vegliadetgna ina chaussa privata en il Grischun. Organisaziuns d'utilitad publica prestavan per part agid material sin basa solidarica. Dapi il 1865 èn doc. era en il Grischun societads d'agid vicendaivel che administravan deposits da spargn privats per la vegliadetgna, fundaziuns e fonds d'agid. La plipart da questas societads, ch'han precedì las cassas da pensiun privatas odiernas, èn vegnidas fundadas suenter l'Emprima Guerra mundiala. Il 1925 eran assicuradas en Svizra 262'440 persunas en 1'221 cassas da pensiun. In'assicuranza obligatorica per la vegliadetgna avevan mo ils chantuns Glaruna (1916), Appenzell Dador (1925) e Basilea-Citad (1932), ina facultativa Neuchatel (1898) ed il Vad (1907). Il 1919 ha il Cussegl fed. engaschà ina cumissiun da s'occupar da l'assicuranza per la vegliadetgna. Il 1917/18 ha la Societad svizra d'utilitad publica constituì ina Fundaziun per la vegliadetgna. Il 1925 ha il suveran svizzer obligà la Confed. da stgaffir la basa per ina AVS ed ina AI. Il 1931 ha il pievel refusà l'emprim project da lescha. Ina midada fundamentala è succedida il 1934 tras in'ordinaziun fed. davart la distribuziun da las subvenziuns fed. per vegls, vaivas ed orfens als chantuns: ils 7 miu. frs concedids als chantuns han remplazzà la Fundaziun per la vegliadetgna (mantegnida anc per cas d'urgenza). Il 1939 ha il Cussegl fed. decidì ina cumpensaziun da la perdita da gudogn per la schuldada, finanziada tras ils dus pertschients da la paja, consegnads mintgamai dals patruns e dals emploiads sco era tras ina contribuziun da la Confederaziun. Cassas da cumpensaziun administravan quests daners. Il 1942 ha in comité d'emploiads, da represchentants d'associaziuns sindicalas, da la PS e da la PLD inoltrà in'iniziativa per midar l'urden da cumpensaziun vertent en ina AVS. Ils mastergnants, ils purs, ils catolics ed ils patruns na faschevan betg part da quel comité. Il rapport da la cumissiun d'experts dal mars 1945 postulava ina vegliadetgna da renta da 65 onns, rentas graduadas, cassas da cumpensaziun ed ina finanziaziun tras pertschients da la paja. Il dec. 1946 han omaduas chombras fed. approvà cun gronda maioritad ina lescha correspundenta. Liberals da dretga, sustegnids d'emploiads e da gremis cat.-cons. (senza ils Cristiansocials) han prendì il referendum. Ils 7-7-1947 è quel vegnì refusà cun 80% da las vuschs, en il Grischun cun 23'397 cunter 5'891 vuschs (o.t. catolicas). Il 1-1-1948 è l'AVS entrada en vigur. Fin il 2004 è ella vegnida revidida 10 giadas. Litteratura: K. Hartmann, Subsidiarität und Föderalismus [...], diss. S. Gagl, 1971; P. Binswanger, Geschichte der AHV, 1986; C. Luchsinger, Solidarität, Selbständigkeit, Bedürftigkeit, 1995. Bernard Degen  Assicuranza da muvel Associaziun da mastergnants  © HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada. Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: