e-LIR / Lexicon Assistenza e-LIR Contact Publicaziun Sponsurs	Lexicon Istoric Retic (LIR) Lemma Rumantsch Deutsch Italiano Chavazzin   A  B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  Comander, Johannes Commerzi da muvel  Commerzi da laina Fin lunsch viaden il 19. tsch. ha enconuschì l'economia forestala grischuna, sper la cultivaziun dals guauds serrads, sulettamain l'explotaziun da rapina en regiuns bain accessiblas. En l'entir Grischun èn vegnids explotads durant tschertas periodas entirs guauds per il diever en minieras e chaltgeras. Enconuschents èn ils contracts da laina da l'Engiadina cun il Tirol (laina da construcziun e dad arder). A partir dal 15./16. tsch. (cun ina culminaziun en il 17.-19. tsch.) explotavan taglialainas engaschads dal Tirol regiuns da guaud dal Grischun determinadas tras contract e flottavan la laina sin l'En a las salinas dad Alla. Il Mesauc ed, en dimensiuns main grondas, la Bergiaglia ed il Puschlav furnivan laina flottada al Tessin ed a la Lumbardia. En il Mesauc eran las fam. regentas ils partenaris da concessiun ch'emploiavan lavurers tal. e vuclinais per tagliar laina en accord. En il Grischun dal Nord vegnivan flottadas sin il Rain grondas quantitads da laina d'export per la Germania e per la Svizra. Participads a questa fatschenta eran medemamain lavurers da guaud indigens (da Glion fin en il Partenz) occupads ad agen quint. Il commerzi da laina a gronda distanza era dentant solitamain en ils mauns da spediturs da professiun, il 1850 p.ex. da Victor Bourgeois & Co, da Besançon, che lavurava a La Punt/Rehanau (8-11'000 m³ laina da construcziun per Lyon). Il lieu da commerzi principal era Rheineck ch'era sa procurà gia baud (tras contract) il privilegi d'acquistar laina dal Grischun. Ultra da la laina da mutagl vegnivan exportads era laina da construcziun, aissas, pals, schlondas e perfin charvun da lain. Il commerzi da laina ha giugà tschientaners a la lunga ina rolla impurtanta per las finanzas da las vischnancas e corporaziuns. A partir dal 1824 ha il chantun Grischun empruvà da diriger il tagl da laina tras dazis d'export sin laina, charvun da lain e scorsa, ma pir la lescha forestala chant. dal 1851 e quella fed. dal 1876 han terminà l'explotaziun arbitrara dals guauds en favur d'ina explotaziun ecologicamain raschunaivla (Selvicultura). Suenter il 1950 è il commerzi da laina daventà main impurtant, perquai ch'ils pretschs na cuvrivan betg pli la lavur e perquai ch'il maun public stueva sustegnair il commerzi cun subsidis. Vendita da laina: 1826-50 31'000 m³/onn; 1851-53 55'000; 1900 73'208; 1950 162'365; 1980 272'000. Dals ca. 220'000 m³ laina da tagl èn vegnids exportads en ils onns 1990 mintg'onn var 55% laina nunelavurada. Il Grischun da sia vart ha importà ina gronda part dals products mezfinids. Il 1999 èn vegnids exportads u elavurads ordaifer il Chantun passa 80% da la laina da mutagl, var 47% da la laina da brisch e ca. 59% da la laina d'industria. Il 1998 eran occupadas 3'900 persunas dal Grischun en l'economia forestala resp. en l'economia da laina. L'avertura da la resgia Stallinger Swiss Timber a Domat (2007) pussibilitescha l'elavuraziun ed il commerzi da laina en dimensiun industriala. Litteratura: B. Bavier, Aus Graubündens Forstgeschichte, 1938, 158 s.; Töndury, Volkswirtschaft, 145; Sprecher/Jenny, Kulturgeschichte, 99-114, 568-71; H. Grossmann, Flösserei und Holzhandel aus den Schweizer Bergen bis zum Ende des 19. Jahrhunderts, 1972; H. Herold, Trift und Flösserei in Graubünden, 1982 (1990²); J. Tretin, Impulsprogramm Holz. Bergholzversuch, rapp. final, 1992; HbBG 2, 56-82; A. a Marca, Acque che portarono, 2001; K. Hürlimann, Holznot oder Holzüberfluss?, en: BM, 2005, 330-70. Adolf Collenberg  Comander, Johannes Commerzi da muvel  © HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada. Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: