e-LIR / Lexicon Assistenza e-LIR Contact Publicaziun Sponsurs	Lexicon Istoric Retic (LIR) Lemma Rumantsch Deutsch Italiano Chavazzin   A  B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  Commerzi da muvel Condrau  Commerzi da sal Il commerzi da sal č stā ina fatschenta d'impurtanza vitala per il Grischun ch'ha da tuts temps stuė importar quest product. Ils trais centers commerzials che furnivan sal al Grischun eran Alla en il Tirol, Alla en Baviera e Vaniescha che furniva sal da mar. Il regal da sal imperial č passā da l'uvestg e d'auters signurs feudals a las vischnancas da las Trais Lias che concessiunavan ils paucs commerziants da sal. Mintga vischin aveva il dretg da s'acquistar sal per l'agen basegn danunder ch'el vuleva. Il sal mess en commerzi davent da Cuira era impurtant per il provediment dal Grischun dal Nord. Durant tscherts temps ha la citad da Cuira pratitgā quest commerzi da sal ad agen quint, per regla delegava ella dentant quel a commerziants, als quals vegniva prescrit la provisiun maximala sco era ina tscherta reserva. L'Austria profitava da la dependenza da l'import da sal per far pressiun sin las Trais Lias. En tals cas s'offriva Vaniescha che pudeva pajar ina part da sias pensiuns en furma da sal da mar. Cun Alla en il Tirol existiva almain la pussaivladad da far affars en cuntrapart, grazia a las furniziuns da laina da l'Engiadina Bassa. Alura č la Helvetica sa patrunada dal monopol da sal ch'č passā il 1803 al chantun Grischun. Quel aveva stipulā contracts da furniziun cun l'exteriur, la distribuziun dal sal ha el dentant cedė cunter ina provisiun a la firma Massner & Braun da Cuira. L'Engiadina e las vals dal sid eran libras en lur provediment da sal, il 1841 ha dentant in tschert a Marca affittā per 7000 florins il monopol da sal per il Mesauc. La taglia sin il sal era cumpraisa en il pretsch da cumpra e serviva a l'acquist da material da diever (p.ex. d'armas il 1822). Questa taglia importava 5 florins pro but, pia ca.12% dal pretsch da cumpra ch'era sa reducė successivamain grazia a las meglras relaziuns da transport. Il medem mument čn s'augmentads ils retgavs che importavan p.ex. il 1805/06 9'600 florins ed il 1850 87'000 frs. Il 1856 ha il Chantun relaschā in reglament da sal ch'č restā en vigur fin il 1973: l'Uffizi da sal dal Grischun ha provedė tut las valladas grischunas cun sal da ses 25-30 magasins. En la lescha davart il provediment da sal dal 1961 ha il chantun Grischun confermā ses regal da sal, il 1975 ha el dentant ratifitgā la cunvegna interchant. davart la vendita da sal ch'ha cedė l'execuziun dals regals chant. da sal a la Vereinigte Schweizerische Rheinsalinen AG a Rheinfelden. Questa interpresa incassa la taxa da regal, repartida als chantuns, tenor ina clav exacta e garantescha a la Svizra la provisiun ed il provediment da sal a pretschs unitars era per il sal importā. Il 1999 č resultā dal regal da sal in retgav da bundant in milliun francs, il dubel da quel budgetā. Litteratura: P.J. Barblan, Der Staatshaushalt des Kantons Graubünden [ ], en: JHGG, 1909, 60-200; Churer Stadtgeschichte 2. Max Hilfiker  Commerzi da muvel Condrau  © HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada. Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: