e-LIR / Lexicon Assistenza e-LIR Contact Publicaziun Sponsurs	Lexicon Istoric Retic (LIR) Lemma Rumantsch Deutsch Italiano Chavazzin   A  B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  Cuira Cumbat cultural  Culp da stadi Cupitga da la Regenza provocada ils 4-1-1814 a Cuira tras reacziunaris prevalentamain cat. sut la batgetta dal cont Johann von Salis-Soglio, da Johann Heinrich von Salis-Zizers e da Peter Anton de Latour en consequenza da l'aboliziun da l'Acta da Mediaziun napoleonica, decretada tras la Dieta confed. ils 29-12-1813. Ils revoluziunaris han restituė la Veglia Republica e proclamā sia separaziun da la Confederaziun. En il referendum dals 29-1-1814, inoltrā en chaussa adesiun dal Grischun a la Confed., čn 34 plis s'exprimids per ina tenuta da spetga, uschia ch'ils delegads grischuns han pudė participar mo sco aspectaturs a la Dieta confed. dals 4-2-1814. Ils monarcs alliads han refusā ils 26-3-1814 categoricamain la separaziun. Ils 19-4-1814 č il Grischun sa mussā conciliant ed ha delegā ses mess cun l'autorisaziun da contractar a l'uschen. Dieta lunga, convocada ils 6-4-1814 a Turitg. L'emprova da reconquistar la Vuclina cun la forza da las armas, interprendida l'entsch. da matg 1814, n'č betg reussida, uschia che l'entira reacziun ha fatg naufragi. Ils 9-9-1814 han ils chantuns svizzers acceptā unanimamain la Const. fed. revedida (Contract federal, 1815). La part cat. dal Grischun ha temė l'instituziun d'ina Baselgia statala e l'avugadia tras la maioritad ref. ed ha smanatschā da sa separar dal chantun Grischun, sch'ils dretgs e las libertads confessiunals na vegnian betg garantids. Quest moviment da secessiun, instradā a l'intern dal Grischun, ha cuntanschė sia culminaziun (e fin) en la Conferenza da Panaduz dals 20-10-1814. La nova Const. chant., concepida a moda extremamain federalistica (Constituziuns grischunas), cuntegneva era las garanzias pretendidas ed č vegnida acceptada ils 12-11-1814 cun ina maioritad da 45 plis (senza resalvas) cunter 18 (cun u senza resalvas). La situaziun č alura sa quietada, ed il Grischun č entrā en ina lunga fasa da consens politic e da pasch confessiunala. Litteratura: A. Collenberg, Die de Latour von Brigels in der Bündner Politik des 19. Jahrhunderts, 1982, 43-66; Metz, Graubünden 1, 195-222, 609 s.; C. Maranta Tschümperlin, Graf Johann von Salis-Soglio und der konservative Umsturzversuch 1813/14 in Graubünden, en: JHGG, 1999, 119-214. Adolf Collenberg  Cuira Cumbat cultural  © HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada. Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: