e-LIR / Lexicon Assistenza e-LIR Contact Publicaziun Sponsurs	Lexicon Istoric Retic (LIR) Lemma Rumantsch Deutsch Italiano Chavazzin   A  B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  Demarmels [Marmels], Jon Democrazia  Democrats La Partida dem. (PD) è sortida da la Partida lib. (PL, Liberals). Il 1915 è sa furmada a Tavau, sin iniziativa da Felix Koch, ina gruppa da Giuven-liberals. Il 1917 ha l'Uniun dals Giuven-liberals da Cuira, fundada formalmain ils 26-3-1918, revenditgà senza success in dals mandats da la PL en il Cussegl naziunal. Il favr. 1919 è vegnida fundada l'Uniun dem. d'Engiadin'Ota ch'ha gudagnà en las elecziuns sequentas dus mandats en il Cussegl grond, a donn e cust da la PL. Ils Giuven-liberals han postulà ina refurma da la partida e la libertad d'agir en tschertas dumondas politicas, o.t. sociopoliticas. Las elecziuns dal Cussegl naz. dal 1919 han provocà la ruptura suenter che la PL n'ha betg acceptà ina divisiun dals mandats ed ha furmà ina coaliziun cun la Partida cons.-democratica. Ils 14-9-1919 han ils Giuven-liberals smanatschà da sa separar da la PL, sch'els n'obtegnian betg dapli dretgs da cundecider, ma la PL ha refusà lur pretensiun. Ils 28-9-1919 po damai vegnir considerà facticamain sco data da fundaziun da la PD, la fundaziun formala è alura succedida ils 8-12-1919. La PD sa considerava sco moviment, ed ella è s'organisada pir il 1935 formalmain a la Partida populara democratica (PPD). Secziuns localas per propi avevan mo Cuira, Arosa, Landquart, Tavau e l'Engiadin'Ota. Persunas da confidenza e singuls comm. eran activs en las valladas. Ils Liberals titulavan ils Democrats da "socialists mascrads", e per ils Catolics furmavan quels en pli ina partida d'ateists. Ils Democrats sezs sa consideravan sco in moviment liberal dal stan d'amez cun in electorat cristian ed in'equidistanza al socialissem ed al grond chapitalissem. En l'emprim decenni da sia existenza ha la PD stuì supportar frustraziuns permanentas, malgrà il progress cuntinuant. L'allianza da la PL e da la PConsD era simplamain predominanta. En consequenza dal scandal da las OE Grischunas SA han alura numerus aderents da la PL dal Partenz e da l'Engiadina cumenzà a dar lur vusch als Democrats, ed il 1925 è vegnì elegì cun Andreas Gadient lur l'emprim cuss. naziunal. Il 1930 disponiva la PD d'in represchentant en il Cussegl naz. e - malgrà il sistem da maiorz - mo da 12 deputads en il Cussegl grond, quai che na correspundeva insumma betg a sia fermezza reala. En las elecziuns dal Cussegl naz. dal 1931 ha la PD pers var 3% da las vuschs; ella pareva d'avair surpassà sia culminaziun. Il 1932 ha Albert Lardelli obtegnì il mandat en la Regenza, mess en evidenza da la PL il 1929. Il 1935 è la PD sa reorganisada a la PPD ed ha candidà sco tala en las elecziuns sequentas, nua ch'ella ha eliminà successivamain la PL grazia a las circumstanzas difficilas dal temp: Lardelli è vegnì elegì cusseglier dals chantuns. L'atun dal medem onn ha la partida acquistà 28.3% da las vuschs (+ 9.3%) a quint dals Liberals e dals Socialists ed ha gudagnà in segund mandat en il Cussegl naziunal. Il Partenz, il vegl center da la PL, e l'Engiadina èn s'associads a la PPD ch'è daventada la partida principala dal stan d'amez. Era ils uschen. Purs giuvens èn s'unids a la PPD. Il 1937 disponivan ils Democrats da 33 deputads en il Cussegl grond e furmavan cun quai la fracziun la pli ferma. Las elecziuns dal Cussegl naz. dal 1939 han fatg da la PPD la partida la pli impurtanta en il Grischun (fin il 1947). La PPD ha surpiglià definitivamain la pussanza politica sin il champ liberal. Sut la direcziun dad Andreas Gadient è ella s'associada il 1935 a l'uschen. Richtlinienbewegung. Durant la Segunda Guerra mundiala ha cumbattì la PPD, ens. cun la Freiwirtschaftliche Bewegung, la politica da deflaziun, tractond a moda detg agressiva cun las autoritads federalas. Ella ha perquai stuì acceptar la renfatscha da cumprometter las autoritads en temps difficils, e las fridas persuenter ha survegnì ses leader Gadient. Suenter la guerra ha la PPD pers era il bonus da crisa: ella ha stuì ceder tr. il 1943 ed il 1957 10 da 43 mandats en il Cussegl grond; a partir dal 1973 ha ella dentant puspè pudì augmentar ses mandats a 38 resp. a 40-43 (32-33 dapi il 2000). En las elecziuns naz. dal 1943-51 ha la PPD pers 10% da las vuschs, ella ha dentant mantegnì ses mandats ed ha alura augmentà ses potenzial d'electurs a ca. 28% il 1959 resp. a 34% il 1971. Malgrà il dretg da votar accordà a las dunnas il 1971 e la transfurmaziun da la PPD a la Partida populara svizra (PPS) il 1978, ha quella subì il 1991, cun 19% da las vuschs, in'ulteriura sconfitta. Ma gia en las elecziuns dal 1995 ha ella puspè fatg ca. 8% dapli vuschs ed è stada la gronda victura e dapi alura la partida la pli ferma en las elecziuns naz. (dus cuss. naz. ed in cuss. dals chantuns). En consequenza da l'elecziun dad Eveline Widmer-Schlumpf sco cussegliera fed. il dec. 2007 (enstagl da Christoph Blocher) è la secziun grischuna vegnida exclusa da la PPS. Il 2008 è sa constituida la Partida burgais-dem. (PBD) dal Grischun - sper ina secziun grischuna (refundaziun) da la PPS fidaivla a l'ideologia da Blocher. Litteratura: B. Mani, Aus der Geschichte der Demokratischen Partei Graubündens, 1969; Metz, Graubünden 3; 75 Jahre SVP Graubünden, 1994; HbBG 3, 269-75, 279 s.; 4, 188; IG, 233, 238-43; H. Schmid, "Nichts mehr von dahinten - DAVORN!" Die Geschichte des Liberalismus und des Freisinns in Graubünden, 2007. Adolf Collenberg  Demarmels [Marmels], Jon Democrazia  © HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada. Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: