Logo und Banner  

Lexicon Istoric Retic (LIR)

Lemma
Chavazzin  

A
 B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z

stampa
lemma precedents Sozzi, ColumbanSpargnapani [Spargnapane] lemma sequent

Spagna
Ils pli vegls contacts tr. la Rezia e la S. èn da cuntegn religius. Sur la Frantscha è sa derasada la veneraziun da s. Vintschegn en Rezia (p.ex. a Pleif/Vella) e tras s. Pirmin, ch'ha fundà la claustra da Rehanau suenter sia fugia da la S., la regla da s. Benedetg. Dapi il temp medieval èn doc. pelegrinadis a Santiago de Compostela (Galizia) ed a Monserrat. Las emprimas relaziuns politicas tr. las Lias e la S. dateschan dal 16. tsch. Suenter la mort da Francesco Sforza è il principadi da Milaun passà il 1535 a l'imp. Carl V da Habsburg. A partir da quel mument èn sa furmadas duas partidas en il Grischun: ina franz. ed ina austr.-spagnola. L'influenza spagn. sin  la politica da las Lias è stada fitg ferma en il 17. tsch. sut l'egida da la dinastia d'ambassadurs Casati. Il 1603 ha Fuentes erigì la fortezza spagn.-milanaisa sisum il Lai da Com sco cuntrapaisa a l'axa Vaniescha-Frantscha. Il 1607 èn proruts ils Scumbigls grischuns, provocads da las dretgiras nauschas convocadas da la partida spagn.-austr. e da quella venez.-franzosa. Ulteriurs fastizs marcants da la S., relaschads en consequenza dals embrugls da muntada momentana, èn stads l'attatga da Clavenna da l'avust 1620 (rebattida dals Grischuns), ils Artitgels da Milaun dals 6-2-1621 (tr. la S. e la LG) ed il Contract da Madrid dals 25-4-1621 (restituziun da la Vuclina). Il 1621 èn entradas truppas spagn. sut il cumond da Gomez Suàrez duca de Feria en las Terras subditas, ed il gen. Giovanni Serbelloni ha fatg demolir las chasas dals refurmads a Clavenna ed è entrà en la Bergiaglia ils 26 d'october per sustegnair l'invasiun dad Alois Baldirun en l'Engiadina Bassa. Ils 15-1-1622 han ils Artitgels da Milaun, confermads da la S. d'ina vart e da la LCD (senza l'Engiadina Bassa), la LG, l'uvestg da Cuira ed il Signuradi da l'autra vart, attribuì la Vuclina a la S. per in tschains annual da 25'000 rentschs e surlaschà il Partenz e l'Engiadina Bassa a l'Austria. Suenter blers onns d'embrugls e pitgiras ha la S. puspè rendì las Terras subditas a las Trais Lias (Capitulat da Milaun dals 3-9-1639). Quel contract ha furmà la basa da la dominanza absoluta da la partida spagn., sustegnida da quella austr., en la politica da las Trais Lias. El ha era permess a la S. da recrutar 6'000 mercenaris grischuns: dal 1648-53 han servì 18-20 cumpagnias grischunas en il regiment Rosenroll, alura 8-12. Il 1664 ha recrutà la S. 2'000 Grischuns sut il cumond dal col. Peter von Planta-Zuoz per la guerra cunter il Portugal. Da quels èn returnads mo 140; ils auters èn morts en la Battaglia da Villaviciosa (1665) e dad epidemias durant il viadi da return, tr.a. 11 giuvens dad Aschera. Ils uffiziers grischuns en servetsch da la S. provegnivan da las fam. Planta, Florin, Capol, Schorsch e.a. Cun il passadi dal ducadi da Milaun a l'Austria il 1714 (Pasch da Rastatt) èn vegnidas interruttas las relaziuns da las Lias cun la S., e l'Austria ha fatg valair sia influenza. Vers il 1790 è daventada la S. la mira d'emigrants grischuns, l'emprim da fugitivs da la Revoluziun franz. Enturn il 1800 è sa domicilià il Puschlavin Andrea Pozzi a Bilbao ed ha fundà cun ses cumpatriot Lorenzo Matossi l'emprim «Café Suizo». En ils decennis sequents han numerus emigrants puschlavins lavurà en S. sco pasterners, zucheriers e cafetiers (tr.a. possessurs dal famus «Café Suizo»), enturn il 1900 ca. 50. La plipart d'els è returnada ed è sa chasada en ils "palazzi spagnoli" a Poschiavo che dattan anc oz perditga da lur bainstanza. L'onn da fomaz 1817 è sa stentà l'uffizier Balzer Giusep de Vincenz da plazzar in dumber d'emigrants surs. e.a. en S., ma senza success. Sin instanza dal Grischun ha la Confed. erigì il 1846 in consulat da commerzi per la S. a Barcelona, il lieu cun la pli gronda colonia svizra. Il 1902 ha publitgà Flurin Camathias sias poesias neocatalanas en rumantsch. Ens. cun Casper Decurtins tgirava el contacts cun ils manaders da la Renaixença (resvegl catalan). La gronda affinitad tr. il rumantsch ed il catalan ha sveglià e promovì la solidaritad. L'avertura economica da l'Europa ha provocà ina ferma recessiun en S. e chaschunà tr. il 1960 ed il 1970 l'emigraziun da radund 1.5 miu. Spagnols.


Litteratura:
I. Müller, Hispania et Retoromania, en: Spanische Forschungen der Görresgesellschaft, 1/20, 1962, 264-82; Durnwalder, Repertorium; F. Maissen, Das Bündner Regiment Planta und der spanische Feldzug gegen Portugal, en: BM, 1971, 133-55; F. Pool, Emigrazione poschiavina in Spagna, en: AGI, 75/1993, 89-92; A. Wendeland, Der Nutzen der Pässe und die Gefährdung der Seelen, 1995; HbBG 2 e 3.

Adolf Collenberg

lemma precedents Sozzi, ColumbanSpargnapani [Spargnapane] lemma sequent

pagina precedenta


© HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar
il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda
electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada.





Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: